نقشه مغزی (QEEG) چیست؟
نقشه مغزی یا الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG) یک ابزار تشخیصی است که با استفاده از پردازش نوار مغزی یا EEG میزان فعالیت الکتریکی را در قسمت های مختلف مغز اندازه می گیرد. با استفاده از QEEG می توان عملکرد مغز را بررسی کرد و مشخص نمود که فعالیت الکتریکی در کدام نواحی مغز کم و زیاد شده است و بدین ترتیب نقاط ضعف و قدرت و مشکلات (اختلالات) مغزی بر ما آشکار می شود. اختلالاتی نظیر AD/HD، اضطراب، افسردگی، آلزایمر ، اختلالات یادگیری، اختلال وسواس اجباری … با استفاده از QEEG قابل تشخیص اند. برای بدست آوردن QEEG ، ابتدا با قرار دادن کلاه EEG روی سر تا ۱۹ کانال EEG یا نوار مغزی از فرد گرفته می شود در مرحله بعد یک سری عملیات پیچیده ریاضی ( مانند تبدیل فوریه و ویولت) روی EEG صورت می گیرد.
نتیجه‌ی این پردازش‌ها تبدیل به یک سری تصویر (سرهای رنگی ) می شود که به آن QEEG یا نقشه مغزی می گوییم. در واقع نقشه مغزی روشی است که با آن می‌توانیم زبان مغز را ترجمه کنیم. در نقشه مغزی، هر سر رنگی مربوط به فعالیت یک موج مغزی است. نحوه کارکرد این امواج در کنار هم باعث می شود تا ما عملکرد مناسب یا نامناسب داشته باشیم. اگر هر کدام از امواج عملکرد مناسب داشته باشد، سر را به رنگ سبز می بینیم. فعالیت زیاد امواج مغزی به رنگ قرمز و فعالیت کم به رنگ آبی دیده می شود. درروش های دیگر تصویربرداری مغز مانند CT، MRI، PET، عواملی مانند جریان خون مغزی، متابولیسم یا یکپارچگی ساختاری مغز مورد اندازه گیری قرار می گیرد در حالیکه همانطور که گفته شد QEEG ابزاری است که میزان فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می نماید.
تفسیر نقشه مغزی یا QEEG
امروزه می‌توان با مقایسه QEEG فرد بیمار با QEEGافراد نرمال (موجود در پایگاه‌داده‌های تحلیل QEEG افراد نرمال یا بهنجار) ناهنجاری‌های عملکرد مغز را شناسایی کرد و با تطبیق آن با الگوهای موجود، نوع اختلال را مشخص نمود. مبنای چنین مقایسه‌ای این است که بیماریهای مختلف روانپزشکی، باعث ایجاد نابهنجاری‌های معناداری در مغز شده و تغییراتی را در QEEG به وجود می‌آورد (چابت و همکارانش، ۱۹۹۹ و ۲۰۰۱). از آنجائی‌که ترکیب طیفی فعالیت الکتریکی مغز با افزایش سن تغییر می‌یابد، بنابراین در هنگام مقایسه با جمعیت بهنجار، سن فرد و جمعیت بهنجار باید یکسان باشد.
در نتیجه ی این قیاس که به آن Z scores می گویند، اگر فعالیت مغزی فرد مشابه با جمعیت نرمال باشد با رنگ سبز نشان داده میشود. رنگ سبز نشان‌دهنده حالت طبیعی و نرمال است. اگر فعالیت امواج مغزی فرد از حالت طبیعی بیشتر باشد (که نشانه مشکل در عملکرد مغز است)، نرم افزار دستگاه آن را با رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز نشان می‌دهد و اگر فعالیت امواج تولید شده کمتر از حالت طبیعی باشد (که باز هم حاکی از اشکالی در کار مغز است)، نرم افزار آن را با رنگ‌های آبی و بنفش نشان می‌دهد. از آن‌جا که هر یک از اختلالات و مشکلات گوناگون مانند AD/HD و LD در اثر وجود اشکال در عملکرد مغز و در نتیجه کم و زیاد شدن امواج مغزی به‌وجود می‌آیند، لذا نقشه مغزی فرد سالم با نقشه مغزی فردی که AD/HD دارد متفاوت است. به این ترتیب، متخصص با بررسی نقشه مغزی افراد مختلف، پی به مشکل یا توانمندی‌های آنها می‌برد.
کاربرد نقشه مغزی یا QEEG در درمان چه بیماری‌هایی است؟
QEEG برای تشخیص اختلالاتی مانند:
- اضطراب
- افسردگی
- بیش فعالی – اختلال نقص توجه
- اوتیسم
- اختلال دوقطبی
- ناتوانایی یادگیری
- و …
به کار می‌رود.
هزینه‌ی QEEG
هزینه‌ی گرفتن QEEG بر اساس تعرفه‌ی خدمات تشخیصی و درمانی توسط نظام پزشکی مشخص می‌گردد.
آمادگی لازم برای تست QEEG:
- شستشوی سر با شامپو و حداقل ۳ بار، در روز انجام تست ضرورت دارد.
- از روغن، ژل، حالت‌دهنده، نرم‌کننده یا اسپری برای موها، و نیز مواد آرایشی روی پیشانی استفاده نشود.
- از بافتن و بستن موها اجتناب کنید.
- در روز تست از گوشواره یا زیورآلات استفاده نکنید.
- اگر از عینک برای مطالعه استفاده می‌کنید حتماً آن را همراه داشته باشید. از لنز استفاده نکنید زیرا ممکن است باعث ناراحتی شما شده و در نتیجه در گرفتن یک تست خوب اخلال ایجاد کند.
- از مصرف مواد تحریک کننده مانند قهوه، چای، سیگار، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و … اجتناب کنید. همچنین لازم است از مصرف داروهای غیرقانونی و خریداری شده از منابع نامعتبر، غذاها، گیاهان و یا چای گیاهی که روی خواب/آرمیدگی یا بیداری/گوش‌بزنگی تأثیر می‌گذارند در روز انجام تست پرهیز شود.
- هرگونه سابقه و پرونده مربوط به تست‌های عصب‌شناختی و نتایج مصاحبه‌های روانشناختی قبلی را همراه داشته باشید.
- قبل از انجام تست به اندازه کافی استراحت کرده و سرحال باشید. یک خوراک مختصر قبل از تست نیز مفید خواهد بود.
- هنگام انجام تست شما روی یک صندلی به راحتی می‌نشینید و کلاهی دارای ۱۹ الکترود (نحوه قرارگیری آنها مطابق استانداردهای بین‌المللی است) روی سر شما قرار داده میشود. برای افزایش هدایت الکتریکی و دقت در ثبت امواج از ژل مخصوص استفاده میشود. الکترودها امواج تولید شده در مغز شما را در وضعیت‌های مختلف (مانند چشم بسته و چشم باز) دریافت کرده و به کامپیوتر انتقال می‌دهند.